- Kościół uczy, że ciała zmarłych powinny być traktowane z szacunkiem i miłością wypływającą z wiary i nadziei zmartwychwstania. Zgodnie z biblijną tradycją Kościół usilnie zaleca zachowanie dotychczasowego zwyczaju grzebania ciał zmarłych, dopuszcza jednak kremację zwłok, jeśli nie została dokonana z pobudek przeciwnych nauce chrześcijańskiej, a zwłaszcza jeśli nie podważa wiary w zmartwychwstanie ciała (por. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. 1176; Katechizm Kościoła Katolickiego 2301).
- Pewne dyspozycje dotyczące kremacji podają “Obrzędy pogrzebu dostosowane do zwyczajów diecezji polskich” (Katowice 19912). Ze wskazań tych wynika, że przed kremacją należy odprawić obrzędy w kościele, kaplicy cmentarnej lub w pomieszczeniu krematorium według form podanych w rytuale. Zawsze jednak należy podkreślać pierwszeństwo grzebania ciał, które “Kościół wyżej ceni, ponieważ sam Chrystus chciał być pogrzebany. Należy również unikać niebezpieczeństwa zgorszenia lub zdziwienia ze strony wiernych”.
- Wyższość grzebania zwłok uzasadnia późniejsze wyjaśnienie Kongregacji Sakramentów i Kultu Bożego (1977 r.), która na pytanie: czy można odprawić obrzędy pogrzebowe nad urną z prochami zmarłego, wyjaśnia, że “nie wydaje się stosownym, aby nad prochami celebrowano obrzędy, które mają na celu uczczenie ciała zmarłego. Nie chodzi tutaj o potępienie kremacji, ale o zachowanie prawdziwości i czytelności znaku liturgicznego. Prochy bowiem wyrażają zniszczenie ludzkiego ciała oraz zaciemniają i nie oddają idei snu w oczekiwaniu zmartwychwstania. Ponadto to właśnie ciału, a nie prochom, oddaje się cześć w czasie liturgii, ponieważ od chwili chrztu świętego stało się ono świątynią uświęconą przez Ducha Świętego” (“Notitiae” 13[1977] s. 45).
- W podobnym duchu szacunku do ciała zmarłego wyraża się również Katechizm Kościoła Katolickiego, który stwierdza: “Żegnając zmarłego, Kościół poleca go Bogu. Jest to ostatnie pożegnanie, jakie wspólnota chrześcijańska oddaje swemu członkowi, zanim jego ciało będzie wyniesione i pogrzebane” (1690).
- Narastająca w Polsce praktyka kremacji zwłok wymaga następujących ustaleń i wytycznych duszpastersko-liturgicznych:
a) Obrzędy pogrzebowe z ostatnim pożegnaniem włącznie, z udziałem rodziny i wspólnoty parafialnej, zasadniczo należy odprawić przed kremacją ciała zmarłego, zgodnie z podanym w rytuale formami i odpowiednio dobranymi stacjami (“Obrzędy pogrzebu dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, s. 23-188). Do takiej praktyki należy wychowywać wiernych.
b) Urnę po kremacji składa się w grobie lub w specjalnym kolumbarium (ściana lub kaplica na cmentarzu) bez zewnętrznej okazałości, z udziałem jedynie najbliższej rodziny, przy zachowaniu niżej podanych obrzędów.
c) W uzasadnionych przypadkach, np. po sprowadzeniu urny z prochami z zagranicy, obrzędy pogrzebowe, podane w rytuale, można sprawować nad samą urną, którą stawia się przed prezbiterium na odpowiednim podwyższeniu, obok zapalonego paschału.
OBRZĘD ZŁOŻENIA URNY W GROBIE
W zależności od okoliczności, zwłaszcza jeśli przed kremacją nie miały miejsca żadne obrzędy pogrzebowe, złożenie urny do grobu może poprzedzić liturgia słowa i modlitwy Ostatniego pożegnania podane w Trzeciej formie pogrzebu z jedną stacją (Obrzędy pogrzebu, s. 115-127) odpowiednio je zmieniając (zamiast “ciało”, winno się mówić “doczesne szczątki” itp.).
Jeśli przed kremacją zostały odprawione obrzędy zgodnie z rytuałem, złożeniu urny do grobu towarzyszą następujące obrzędy:
OBRZĘDY WSTĘPNE (w kaplicy/kościele lub przy grobie)
K. W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego.
W. Amen.
K. Ojciec miłosierdzia i Bóg wszelkiej pociechy niech będzie z wami wszystkimi.
W. I z duchem twoim.
Prowadzący obrzęd wzywa do modlitwy tymi lub podobnymi słowami:
Niedawno pożegnaliśmy naszego brata (naszą siostrę) N. Obecnie pragniemy złożyć jego (jej) doczesne szczątki w grobie. Współczujemy najbliższej rodzinie zmarłego (zmarłej). Wierzymy, że śmierć jest początkiem lepszego życia, a nasza rozłąka ze zmarłymi jest przejściowa. Ufamy, że spotkamy się znowu z N. w domu naszego Ojca.
Módlmy się słowami Psalmu 23:
Refren: Pan mym pasterzem, nie brak mi niczego.
Albo: Zła się nie zlęknę, bo Ty jesteś ze mną.
Pan jest moim pasterzem,+
niczego mi nie braknie, *
pozwala mi leżeć na zielonych pastwiskach.
Prowadzi mnie nad wody, gdzie mogę odpocząć, *
orzeźwia moją duszę.
Refren.
Wiedzie mnie po właściwych ścieżkach *
przez wzgląd na swoją chwałę.
Chociażbym przechodził przez ciemną dolinę, +
zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną, *
Kij Twój i laska pasterska są moją pociechą.
Refren.
Stół dla mnie zastawiasz*
na oczach mych wrogów.
Namaszczasz mi głowę olejkiem, *
kielich mój pełny po brzegi.
Refren.
Dobroć i łaska pójdą w ślad za mną *
przez wszystkie dni życia.
I zamieszkam w domu Pana *
po najdłuższe czasy.
Refren.
MODLITWA
Módlmy się. Panie Jezu Chryste, Ty jesteś dobrym Pasterzem i troszczysz się o nas. Nie opuszczasz nas nawet w śmierci. Prosimy Cię, zaprowadź naszego brata (naszą siostrę) N. do wiekuistej światłości i pozwól mu (jej) zamieszkać w Domu Ojca niebieskiego na wieki.\
W. Amen.
Jeżeli okoliczności za tym przemawiają, można również wybrać z liturgii słowa odpowiednio dobrane czytania biblijne (Obrzędy pogrzebu, s. 224-343).
O ile urnę zanosi się w procesji do grobu, wykonuje się odpowiednio dobrane śpiewy.
OBRZĘDY PRZY GROBIE
K. Na ziemi nie mamy stałego miejsca, ale oczekujemy nowego w przyszłym świecie. Umocnieni wiarą, że Bóg wskrzesi zmarłych do życia, żegnamy doczesne szczątki zmarłego (zmarłej) N. i pragniemy złożyć je w grobie. Błagajmy Boga, aby naszego brata (naszą siostrę) wskrzesił w chwale i doprowadził do społeczności świętych. Prośmy o to słowami Modlitwy Pańskiej.
W. Ojcze nasz…
Można także odmówić jedną z modlitw powszechnych (Obrzędy pogrzebu, nr 72, s. 75, nry 244-245, s. 206-215).
MODLITWA KOŃCOWA
Ojcze miłosierny, dzięki Ci składamy za wszystkie dobrodziejstwa, którymi obdarzyłeś Twojego sługę (Twoją służebnicę) N. w ziemskim życiu i które za jego (jej) pośrednictwem nam przypadły w udziale. Boże, Ty w chrzcie świętym uczyniłeś naszego brata (naszą siostrę) swoim dzieckiem. Wysłuchaj nasze prośby i otwórz mu (jej) bramy raju, nam zaś, którzy pozostajemy na ziemi, daj moc, abyśmy się wzajemnie pocieszali słowami wiary, aż spotkamy się wszyscy w Chrystusie i na zawsze połączymy się w Tobą i z naszymi zmarłymi. Przez Chrystusa, Pana naszego.
W. Amen.
Albo:
Boże, Tobie polecamy naszego brata (naszą siostrę) N. i prosimy Cię, Ojcze pełen miłosierdzia, odpuść mu (jej) grzechy, które popełnił (popełniła) z ludzkiej ułomności, aby umarły (umarła) dla świata żył (żyła) dla Ciebie. Przez Chrystusa, Pana naszego.
W. Amen.
Kapłan kropi grób wodą święconą, mówiąc:
Panie Boże, pobłogosław ten grób, w którym składamy urnę z doczesnymi szczątkami naszego brata (naszej siostry) N., i obmyj jego (jej) duszę z wszelkiej winy, aby razem ze wszystkimi świętymi miał (miała) udział w radości życia wiecznego.
Następnie kapłan rzuca na urnę grudkę ziemi, mówiąc:
Z prochu powstałeś i prochem jesteś, ale Pan cię wskrzesi w dniu ostatecznym. Żyj w pokoju. Złożymy teraz urnę z doczesnymi szczątkami naszego brata (naszej siostry) do grobu. Ponieważ Chrystus zmartwychwstał jako pierwszy z umarłych i zapowiedział, że odnowi nasze śmiertelne ciała na podobieństwo swojego ciała uwielbionego, ufamy, że wskrzesi je, gdy przyjdzie w chwale.
ZŁOŻENIE URNY DO GROBU
Urnę wkłada się do grobu, następnie kapłan czyni znak krzyża i mówi:
W krzyżu naszego Pana Jezusa + Chrystusa jest zmartwychwstanie i życie. Odpoczywaj w pokoju.
BŁOGOSŁAWIEŃSTWO
K. Niech was błogosławi Bóg, Ojciec wszelkiej pociechy, który stworzył człowieka i dał wierzącym nadzieję zmartwychwstania.
W. Amen.
K. Niech Bóg udzieli żyjącym przebaczenia grzechów, a wszystkim zmarłym światła i pokoju.
W. Amen.
K. Niech nam da szczęśliwe życie wieczne z Chrystusem, który prawdziwie zmartwychwstał.
W. Amen.
K. Niech was błogosławi Bóg wszechmogący, Ojciec i Syn, + i Duch Święty.
W. Amen.
KOŃCOWA MODLITWA ZA ZMARŁYCH
K. Wieczny odpoczynek racz mu (jej) i wszystkim zmarłym dać, Panie.
W. A światłość wiekuista niechaj im świeci.
K. Niech odpoczywają w pokoju.
W. Amen.
Na zakończenie śpiewa się: Witaj Królowo albo inną pieśń maryjną według miejscowego zwyczaju.